## Harivamsha mahapuranam - part 1 - Harivamsha Parva Chapter 20 - Pitrukalpa - 4 - Pujaniyopakhyanam Itranslated and proofread by K S Ramachandran ramachandran_ksr@yahoo.ca, May 11, 2007 ## Further proof-read by Gilles Schaufelberger, schaufel @ wanadoo.fr If you find any errors compared to Chitrashala Press edn, send corrections to A. Harindranath, harindranath_a @ yahoo.com --------------------------------------------------------------------- viMsho.adhyAyaH pUjanIyopAkhyAnam chaTakAkhyAnam mArkaNDeya uvAcha tasminnantarhite deve vachanAttasya vai prabhoH | chakShurdivyaM savij~nAnaM prAdurAsIttadA mama | 1-20-1 tato.ahaM tAnapashyaM vai brAhmaNAn kaushikAtmajAn | Apageya kurukShetre yAnuvAcha vibhurmama || 1-20-2 brahmadatto.abhavadrAjA yasteShAM saptamo dvijaH | pitR^ivartIti vikhyAto nAmnA shIlena karmaNA || 1-20-3 shukasya kanyA kR^itvI taM janayAmAsa pArthivam | aNuhAtpArthivashreShThAtkAmpilye nagarottame || 1-20-4 bhIShma uvAcha yathovAcha mahAbhAgo mArkaNDeyo mahAtapAH | tasya vaMshamahaM rAjankIrtayiShyAmi tachChR^INu || 1-20-5 yudhiShThira uvAcha aNuhaH kasya vai putraH kasminkAle babhUva ha | rAjA dharmabhR^itAM shreShTho yasya putro mahAyashAH || 1-20-6 brahmadatto narapatiH kiMvIryaH sa babhUva ha | kathaM cha saptamasteShAM sa babhUva narAdhipaH || 1-20-7 na hyalpavIryAya shuko bhagavA.NllokapUjitaH | kanyAM prAdAdyadyogAtmA kR^itvIM kIrtimatIM prabhuH || 1--20-8 etadichChAmyahaM shrotuM vistareNa mahAdyute | brahmadattasya charitaM tadbhavAnvakktumarhati || 1-20-9 yathA cha vartamAnAste saMsAre cha dvijAtayaH | mArkaNDeyena kathitAstadbhavAnprabravItu me || 1-20-10 bhIShma uvAcha pratIpasya tu rAjarShestulyakAlo narAdhipa | pitAmahasya me rAjanbabhUveti mayA shrutam || 1-20-11 brahmadatto mahAbhAgo yogI rAjarShisattamaH | rutaj~naH sarvabhUtAnAM sarvabhUtahite rataH || 1-20-12 sakhA.a.asa gAlavo yasya yogAchAryo mahAyashAH | shikShAmutpAdya tapasA kramo yena pravartitaH| kaNDarIkashcha yogAtmA tasyaiva sachivo mahAn || 1-20-13 jAtyantareShu sarveShu sakhAyaH sarva eva te | saptajAtiShu saptaiava babhUvuramitaujasaH | yathovAcha mahAbhAgo mArkaNDeyo mahAtapAH || 1-20-14 tasya vaMshamahaM rAjankIrtayiShyAmi tachChR^iNu | brahmadattasya paurANAM pauravasya mahAtmanaH || 1-20-15 bR^ihatkShatrasya dAyAdaH suhotro nAma dhArmikaH | suhotrasyApi dAyAdo hastI nAma babhUva ha || 1-20-16 tenedaM nirmitaM pUrvaM hastinApuramuttamam | hastinashchApi dAyAdAstrayaH paramadhArmikAH || 1-20-17 ajamIDho dvimIDhashcha purumIDhastathaiva cha | ajamIDhasya dhUminyAM jaj~ne bR^ihadiShurnR^ipa | bR^ihaddhanurbR^ihadiShoH putrastasya mahAyashAH || 1-20-18 bR^ihaddharmeti vikhyAto rAjA paramadhArmikaH | satyajittanayastasya vishvajittasya chAtmajaH || 1-20-19 putro vishvajitashchApi senajitpR^ithivIpatiH | putrAH senajitashchAsaMshchatvAro lokavishrutAH || 1-20-20 ruchiraH shvetaketushcha mahimnArastathaiva cha | vatsashchAvantako rAjA yasyaite parivatsakAH || 1-20-21 ruchirasya tu dAyAdaH pR^ithuseno mahAyashAH | pR^ithusenasya pArastu pArAnnIpastu jaj~nivAn || 1-20-22 nIpasyaikashataM tAta putrANAmamitaujasAm | mahArathAnAM rAjendra shUrANAM bAhushAlinAm | nIpA iti samAkhyAtA rAjAnaH sarva eva te || 1-20-23 teShAM vaMshakaro rAjA nIpAnAM kirtivardhanaH | kAMpilye samaro nAma sacheShTasamaro.abhavat || 1-20-24 samarasya paraH pAraH sadashva iti te trayaH | putrAH paramadharmaj~nAH paraputraH pR^ithurbabhau || 1-20-25 pR^ithostu sukR^ito nAma sukR^iteneha karmaNA | jaj~ne sarvaguNopeto vibhrAjastasya chAtmajaH || 1-20-26 vibhrAjasya tu putro.abhUdaNuho nAma pArthivaH | babhau shukasya jAmAtA kR^itvIbhartA mahAyashAH || 1-20-27 putro.aNuhasya rAjarShirbrahmadatto.abhavatprabhuH | yogAtmA tasya tanayo viShvaksenaH paraMtapaH || 1-20-28 vibhrAjaH punarAyAtaH svakR^iteneha karmaNA | brahmadattasya putro.anyaH sarvasena iti shrutaH || 1-20-29 chakShuShI tyasya nirbhinne pakShiNyA pUjanIyayA | suchiroShitayA rAjanbrahmadattasya veshmani || 1-20-30 AthAsya putrastvaparo brahmadattasya jaj~nivAn | viShvaksena iti khyAto mahAbalaparAkramaH || 1-20-31 viShvaksenasya putro.abhUddaNDaseno mahIpatiH | bhallATo.asya kumAro.abhUdrAdheyena hataH purA || 1-20-32 daNDasenAtmajaH shUro mahAtmA kulavardhanaH | bhallATaputro durbuddhirabhavachcha yudhiShThira || 1-20-33 sa teShAmabhavadrAjA nIpAnAmantakR^innR^ipa | ugrAyudhena yasyArthe sarve nIpA vinAshitAH || 1-20-34 ugrAyudho madotsikto mayA vinihato yudhi | darpAnvito darparuchiH satataM chAnaye rataH || 1-20-35 yudhiShThira uvAcha UgrAyudhaH kasya sutaH kasminvaMshe.atha jaj~nivAn | kimarthaM chaiva bhavatA nihatastadbravIhi me || 1-20-36 bhIShma uvAcha ajamIDhasya dAyAdo vidvAnrAjA yavinaraH | dhR^itimAMstasya putrastu tasya satyadhR^itiH sutaH || 1-20-37 jaj~ne satyadhR^iteH putro dhR^iDhanemiH pratApavAn | dhR^iDhanemisutashchApi sudharmA nAma pArthivaH || 1-20-38 AsItsudharmaNaH putraH sArvabhaumaH prajeshvaraH | sArvabhauma iti khyAtaH pR^ithivyAmekarADvibhuH || 1-20-39 tasyAnvavAye mahati mahAnpauravanandana | mahatashchApi putrastu rAjA rukmarathaH smR^itaH || 1-20-40 putro rukmarathasyApi supArshvo nAma pArthivaH | supArshvatanayashchApi sumatirnAma dhArmikaH || 1-20-41 sumaterapi dharmAtmA sannatirnAma vIryavAn | tasya vai sannateH putraH kR^ito nAma mahAbalaH || 1-20-42 shiShyo hiraNyanAbhasya kaushalasya mahAtmanaH | chaturviMshatidhA tena saprAchyAH sAmasaMhitAH || 1-20-43 smR^itAste prAchyasAmAnaH kArtayo nAma sAmagAH | kArtirugrAyudhaH so.atha vIraH pauravanandanaH || 1-20-44 babhUva yena vikramya pR^iShatasya pitAmahaH | nIpo nAma mahatejAH pA~nchAlAdhipatirhataH || 1-20-45 ugrAyudhasya dAyAdaH kShemyo nAma mahAyashAH | kShemyAtsuvIro nR^ipatiH suvIrAttu nR^ipa~njayaH || 1-20-46 nR^ipa~njayAdbahuratha ityete pauravAH smR^itAH | sa chApyugrAyudhastAta durbuddhirabhavattadA || 1-20-47 pravR^iddhachakro balavAnnIpAntakaraNo mahAn | sa darpapUrNo hatvA.a.ajau nIpAnanyAMshcha pArthivAn || 1-20-48 pitaryuparate mahyaM shrAvayAmAsa kilbiSham | mAmamAtyaiH parivR^itaM shayAnaM dharaNItale || 1-20-49 ugrAyudhasya rAjendra dUto.abhyetya vacho.abravIt | adya tvaM jananIM bhIShma gandhakAlIM yashasvinIm | strIratnaM mama bhAryArthe prayachCha kurupu~Ngava || 1-20-50 evaM rAjyaM cha te sphItaM dhanAni cha na saMshayaH | pradAsyAmi yathAkAmamahaM vai ratnabhAgbhuvi || 1-20 -51 mama prajvalitaM chakraM nishamyedaM sudurjayam | shatravo vidravantyAjau darshanAdeva bhArata || 1-20-52 rAShTrasyechChasi chetsvasti prANAnAM vA kulasya vA | shAsane mama tiShThasva na hi te shAntiranyathA || 1-20-53 adhaH prastArashayane shayAnastena choditaH | dUtAntarhitametadvai vAkyamagnishikhopamam || 1-20-54 tato.ahaM tasya durbuddhervij~nAya matamachyuta | Aj~nApayaM vai saMgrAme senAdhyakShAMshcha sarvashaH || 1-20-55 vicitravIryaM bAlaM cha madupAshrayameva cha | dR^iShTvA krodhaparItAtmA yuddhAyaiva mano dadhe || 1-20-56 nigR^ihItastadAhaM taiH sachivairmantrakovidaiH | R^itvidbhirvedakalpaishcha suhR^idbhishchArthadarshibhiH || 1-20-57 snigdhaishcha shAstravidbhishcha saMyugasya nivartane | kAraNaM shrAvitashchAsmi yuktarUpaM tadAnagha || 1-20-58 mantriNa UchuH pravR^ittachakraH pApo.asau tvaM chAshauchagataH prabho | na chaiSha prathamaH kalpo yuddhaM nAma kadAchana || 1-20-59 te vayaM sAmapUrvaM vai dAnaM bhedaM tathaiva cha | prayokShyAmastataH shuddho daivatAnyabhivAdya cha || 1-20-60 kR^itasvastyayano viprairhutvAgnInarchya cha dvijAn | brAhmaNairabhyanuj~nAtaH prayAsyasi jayAya vai || 1-20-61 astrANi cha prayojyAni na praveshyashcha sa~NgaraH | Ashauche vartamAne tu vR^iddhAnAmiti shAsanam || 1-20-62 sAmadAnAdibhiH pUrNamapi bhedena vA tataH | tAM haniShyasi vikramya shambaraM maghavAniva || 1-20-63 prAj~nAnAM vachanaM kAle vR^iddhAnAM cha visheShataH | shrotavyamiti tachChrutvA nivR^itto.asmi narAdhipa || 1-20-64 tatastaiH saMkramaH sarvaH prayuktaH shAstrakovidaiH | tasminkAle kurushreShTha karma chArabdhamuttamam || 1-20-65 sa sAmAdibhirevAdAvupAyaiH prAj~nachintitaiH anunIyamAno durbuddhiranunetuM na shakyate || 1-20-66 pravR^ittaM tasya tachchakramadharmaniratasya vai | paradArAbhilASheNa sadyastAta nivartitam || 1-20-67 na tvahaM tasya jAne tannivR^ittaM chakramuttamam | hataM svakarmaNA taM tu pUrvaM sadbhishcha ninditam|| 1-20-68 kR^itashauchaH sharI chApI rathI niShkramya vai purAt | kR^itasvastyayano vipraiH prAyodhayamahaM ripum || 1-20-69 tataH saMsargamAgamya balenAstrabalena cha | tryahamunmattavadyuddhaM devAsuramivAbhavat || 1-20-70 sa mayAstrapratApena nirdagdho raNamUrdhani | papATAbhimukhaH shUrastyaktvA prANAnarindama || 1-20-71 etasminnantare tAta kAmpilye pR^iShato.abhyayAt | hate nIpeshvare chaiva hate chogrAyudhe nR^ipe || 1-29-72 AhichChatraM svakaM rAjayaM pitryaM prApa mahAdyutiH | drupadasya pitA rAjanmamaivAnumate tadA || 1-20-73 tato.arjunena tarasA nirjitya drupadaM raNe | AhichChatraM sakAmpilyaM droNAyAthApavarjitam || 1-20-74 pratigR^ihya tato droNa ubhayaM jayatAM varaH | kAmpilyaM drupadAyaiva prAyachChadviditaM tava || 1-20-75 eSha te drupadasyAdau brahmadattasya chaiva ha | vaMshaH kArtsyena vai prokto nIpasyogrAyudhasya cha || 1-20-76 yudhiShThira uvAcha kimarthaM brahmadattasya pUjanIyA shakuntikA | andhaM chakAra gA~Ngeya jyeShThaM putraM purA vibho || 1-20-77 chiroShitA gR^ihe chApi kimarthaM chaiva yasya sA | chakAra vipriyamidaM tasya rAj~no mahAtmanaH || 1-20-78 pUjanIyA chakArAsau kiM sakhyaM tena chaiva ha | etanme saMshayaM Chindhi sarvamuktvA yathAtatham || 1-20-79 bhIShma uvAcha shR^iNu sarvaM mahArAja yathAvR^ittamabhUtpurA | brahmadattasya bhavane tannibodha yudhiShThira || 1-20-80 kAchichChakuntikA rAjanbrahmadattasya vai sakhI | shitipakShA shoNashirAH shitipR^iShThA shitodarI || 1-20-81 sakhI sA brahmadattasya sudR^iDhaM baddhasauhR^idA | tasyAH kulAyamabhavadgehe tasya narottama || 1-20-82 sA sadAhani nirgatya tasya rAj~no gR^ihottamAt | chachArAmbhodhitIreShu palvaleShu sarassu cha || 1-20-83 nadIparvataku~njeShu vaneShUpavaneShu cha | praphulleShu taDAgeShu kalhAreShu sugandhiShu || 1-20-84 kumudotpalaki~njalkasurabhIkR^itavAyuShu | haMsasArasaGhuShTeShu kAraNDavaruteShu cha || 1-20-85 charitvA teShu sA rAjannishi kAmpilyamAgamat | nR^ipaterbhavanaM prApya brahmadattasya dhImataH || 1-20-86 rAj~nA tena sadA rAjan kathAyogaM chakAra sA | AshcharyANi cha dR^iShTAni yAni vR^ittAni kAnichit || 1-20-87 charitvA vividhAndeshAnkathayAmAsa sA nishi | kadAchittasya nR^ipaterbrahmadattasya kaurava || 1-20-88 putro.abhUdrAjashArdUla sarvaseneti vishrutaH | pUjanIyA.atha sA tasminprAsUtANDamathApi cha || 1-20-89 tasminnIDe purA hyekaM tatkila prAsphuTattadA | sphuTito mAMsapiNDastu bAhupAdAsyasaMyutaH || 1-20-90 babhruvaktrashchakSurhIno babhUva pR^ithivIpate | chakShuShmAnapyabhUtpashchAdIShatpakShotthitashcha ha || 1-20-91 atha sA pUjanIyA vai rAjaputrasvaputrayoH | tulyasnehAtprItimatI divase divase.abhavat || 1-20-92 AjahAra sadA sAyaM cha~nchvAmR^itaphaladvayam | amR^itAsvAdasadR^ishaM sarvasenatanUjayoH || 1-20-93 sa bAlo brahmadattasya pUjanIyAsutashcha ha | te phale bhakShayitvA cha pR^ithukau prItamAnasau || 1-20-94 abhUtAM nityameveha khAdetAM tau cha te phale | tasyAM gatAyAmatha cha pUjanyAM vai sadAhani || 1-20-95 shishunA chaTakenAtha dhAtrI taM tu shishuM nR^ipa | tena prakrIDayAmAsa brahmadattAtmajaM sadA || 1-20-96 nIDAttamAkR^iShya tadA pUjanIyA kR^itA tataH | krIDatA rAjaputreNa kadAchichchaTakaH sa tu || 1-20-97 nigR^ihItaH kandharAyAM shishunA dR^iDhamuShTinA | durbha~NgamuShTinA rAjannasUnsadyastvajIjahat || 1-20-98 taM tu pa~nchatvamApannaM vyAttAsyaM bAlaghAtitam | kathaMchinmochitaM dR^iShtvA nR^ipatirduHkhito.abhavat 1-20-99 dhAtrIM tasya jagarhe tAM tadA.ashruparamo nR^ipaH | tasthau shokAnvito rAja~nChochaMstaM chaTakaM tadA || 1-20-100 pUjanIyApi tatkAle gR^ihItvA tu phaladvayam | brahmadattasya bhavanamAjagAma vanecharI || 1-20-101 athApashyattamAgamya gR^ihe tasminnarAdhipa | pa~nchabhUtaparityaktaM shochyaM taM svatanUdbhavam || 1-20-102 mumoha dR^iShTvA taM putraM punH saMj~nAamathAlabhat | labdhasaMj~nA cha SA rAjanvilalApa tapasvinI || 1-20-103 pUjanIyovAcha | na tu tvamAgatAM putra vAshantIM parisarpasi | kurvaMshchATusahasrANi avyaktakalayA girA || 1-20-104 vyAditAsyaH kShudhArtashcha pItenAsyena putraka | shoNena tAlunA putra kathamadya na sarpasi || 1-20-105 pakShAbhyAM tvAM pariShvajya nanu vAshAmi chApyaham | chichIkUchIti vAshantaM tvAmadya na shR^iNomi kim || 1-20-106 manoratho yastu mama pashyeyaM putrakaM kadA | vyAttAsyaM vAri yAchantaM sphuratpakShaM mamAgrataH || 1-20-107 sa me manoratho bhagnastvayi pa~nchatvamAgate | vilapyaivaM bahuvidhaM rAjAnamatha sAbravIt || 1-20-108 nanu mUrdhAbhiShiktastvaM dharmaM vetsi sanAtanam | adya kasmAnmama sutaM dhAtryA ghAtitavAnasi || 1-20-109 tava putreNa chAkR^iShya kShatriyAdhama shaMsa me | na cha nUnaM shrutA te.abhUdiyadiyamA~NgIrasI shrutiH || 1-20-110 sharaNAgataH kShudhArtashcha shatrubhishchAbhyupadrutaH chiroShitashcha svagR^ihe pAtavyaH sarvadA bhavet || 1-20-111** apAlayannaro yAti kuMbhIpAkamasaMshayam | kathamasya havirdevA gR^ihNanti pitaraH svadhAm || 1-20-112 evamuktvA mahArAja dashadharmagatA satI | shokArtA tasya bAlasya chakShuShI nirbibheda sA || 1-20113 karAbhyAM rAjaputrasya tatastachchakShurasphuTat | kR^itvA chAndhaM nR^ipasutamutpapAta tato.ambaram || 1-20-114 atha rAjA sutaM dR^IShTvA pUjanIyAmuvAcha ha | vishokA bhava kalyANi kR^itaM te bhIru shobhanam || 1-20-115 gatashokA nivartasva ajaryaM sakhyamastu te | pureva vasa bhadraM te nivartasva ramasva cha || 1-20-116 putrapIDodbhavashchApi na kopaH paramastvayi | mamAsti sakhi bhadraM te kartavyaM cha kR^itaM tvayA || 1-20-117 pUjanIyovAcha Atmaupamyena jAnAmi putrasnehaM tavApyaham | na chAhaM vastumichChAmi tava putramachakShuSham | kR^itvA vai rAjashArdUla tvadgR^ihe kR^itakilbiShA || 1-20-118 gAthAshchApyushano gItA imAH shR^iNu mayeritAH | kumitraM cha kudeshaM cha kurAjAnaM kusauhR^idam | kuputraM cha kubhAryAM cha dUrataH parivarjayet || 1-20-119 kumitre sauhR^idaM nAsti kubhAryAyAM kuto ratiH | kutaH piNDaH kuputre vai nAsti satyaM kurAjani || 1-20-120 kusauhR^ide kva vishvAsaH kudeshe na tu jIvyate | kurAjani bhayaM nityaM kuputre sarvato.asukham || 1-20-121 apakAriNi visraMbhaM yaH karoti narAdhamaH | anAtho durbalo yadvanna chiraM sa tu jIvati || 1-20-122 na vishvasedavishvaste vishvaste nAtivishvaset | vishvAsAdbhayamutpannaM mUlAnyapi nikR^intati || 1-20-123 rAjaseviSu vishvAsaM garbhasaMkariteShu cha | yaH karoti naro mUDho na chiraM sa tu jIvati || 1-20-124 apyunnatiM prApya nR^IpAtprAvAraH kITako yathA | sa vinashyatyasaMdehamAhaivamushanA nR^ipa || 1-20-125 api mArdavabhAvena gAtraM saMlIya buddhimAn | ariM nAshayate nityaM yathA vallirmahAdrumam || 1-20-126 mR^idurArdraH kR^isho bhUtvA shanaiH saMlIyate ripuH | valmIka iva vR^ikShasya pashchAnmUlAni kR^intati || 1-20-127 adrohasamayaM kR^itvA munInAmagrato hariH | jaghAna namuchiM pashchAdapAM phenena pArthiva || 1-20-128 suptaM mattaM pramattaM va ghAtayanti ripuM narAH | viSheNa vhninA vA.api shastreNApyatha mAyayA || 1-20-129 na cha sheShaM prakurvanti punarvairabhayAnnarAH | ghAtayanti samUlaM hi shrutvemAmupamAM nR^ipa || 1-20-130 shatrusheShamR^iNAchCheShaM sheShamagneshcha bhUmipa | punarvardheta sambhUya tasmAchCheShaM na sheShayet || 1-20-131 hasate jalpate vairI ekapAtre bhunakti cha | ekAsanaM chArohati smarate tachcha kilbiSham || 1-20-132 kR^itvA sambandhakaM chApi vishvasechChatruNA na hi | pulomAnaM jaghAnAjau jAmAtA sa~nshatakratuH || 1-20-33 nidhAya manasA vairaM priyaM vaktIha yo naraH | upasarpenna taM prAj~naH kura~Nga iva lubdhakam || 1-20-134 na chAsanne nivastavyaM savaire vardhite ripau | pAtayettaM samUlaM hi nadIraya iva drumam || 1-20-135 amitrAdunnatiM prApya nonnato.asmIti vishvaset | tasmAtprApyonnatiM nashyetprAvAra iva kITakaH || 1-20-136 ityetA hyushanogItA gAthA dhAryA vipashchitA | kurvatA chAtmarakShAM vai nareNa pR^ithivIpate || 1-20-137 mayA sakilbiShaM tubhyaM prayuktamatidAruNam | putramandhaM prakurvantyA tasmAnno vishvase tvayi || 1-20-138 evamuktvA pradudrAva tadA.a.akAshaM pata~NginI | ityetatte mayAkhyAtaM purAbhUtamidaM nR^ipa || 1-20-139 brahmadattasya rAjendra yadvR^ittaM pUjanIyayA | shrAddhaM cha pR^ichChase yanmAM yudhiShThira mahAmate || 1-20-140 ataste vartayiShye.ahamitihAsaM purAtanam | gItaM sanatkumAreNa mArkaNDeyAya pR^ichChate || 1-20-141 shrAddhasya phalamuddishya niyataM sukR^itasya cha | tannibodha mahArAja saptajAtiShu bhArata || 1-20-142 sagAlavasya charitaM kaNDarIkasya chaiva hi | brahmadattatR^itIyAnAM yoginAM brahmachAriNAm || 1-20-143 iti shrImahAbhArate khileShu harivaMshe harivaMshaparvaNi pUjanIyopAkhyAne chaTakAkhyaM nAma viMsho.adhyAyaH