bhārata
sāvitri
bhArata sAvitri is a khila
or supplement to the Mahabharata and Harivamsha. This is an annexure of
harivaMsha, which itself is an annexure of
mahAbhArata. All these put together will be called
bhArata saMhita. But, bhArata sAvitri
is an
extinct document in print media.
This was published in 1936 along with
harivaMsha
under the editorship of Pt. Ramachandra Shastry Kinjawadekar.
Devotees are supposed to recite it daily in morning prayers,
since this is called -
sakala bhAarata upasaMhAarabhUta -
the concluding and evocative chapter of mahAbhArata. While V.S.
Sukthankar says that only two
verses as bhArata sAvitri while quoting "the essence of the book
(Bharata-savitrl), embodying the moral of the story, is given as
(B. 18. 5. 62
f.) "urdhva bAhur viraumi eSha..."
and "na
jAtu kAmAn..." Pt. Kinjavadekar publishes a hundred verse
chapter under
the name of 'bhArata sAvitri' as an annexure of harivaMsham. This
bhArata sAvitri is cited by many
pundits like
vidyAnidhi siddheshvara shAstry in his book called
bhArata varShIya prAcIna charitra kosha, and in many books
related to mahAbhArata written by Chintamani Vinaayak Vaidya, et al.
While Valmiki Ramayana itself is a proponent of gAyatri mantra, bhArata sAvitri itself is said to be the gayatri mantra with reference to mahAbhArata. So, this stotra or hymn to gAyatri, aka sAvitri, has emerged as - bhArata sAra saMgraha - the sum total of mahAbhArata.
Tanjavore Sarasvati Mahal Library is having bhArata sAvitri
stotra-s with these catalog numbers, of which bhArata sAvitri is one.
23245
BHARATA VIVARANA STOTRAM; 20138 BHARATA SAVITRI STOTRAM; 20132 BHARATA
SAVITRI
STOTRAM; 20133 BHARATA SAVITRI STOTRAM;
The present text is itransed from the Telugu version presented by
shrI jannAbhaTla vIreshvara shAstry. Readers who have access to
any of the publications of Bharata Savitri cited above,
are
requested to kindly communicate
any mistakes, typos, missing verses etc. occurring in this webpage, in order to
stabilise the text posted here. A Telugu prose translation of
bhArata sAvitri in
old Telugu is available here in a zip file [230kb].
bhArata sAvitri in old Telugu
Translation to these verses of bhArata sAvitri will also be posted soon,
hopefully...
-- Desiraju Hanumanta Rao
Shlokas 1-86 checked and corrected according to the scanned text of
HarivaMsham, Chitrashala Press, (1936). - A. Harindranath (25 December
2008).
vyAsaM vasiShThanaptAraM shakteH pautramakalmaSham |
text of bhArata sAvitri
parAsharAtmajaM vande shukatAtaM taponidhim || 1
vyAsAya viShNurUpAya vyAsarUpAya viShNave |
namo vai brahmanidhaye vAsiShThAya namonamaH || 2
achaturvadano brahmA dvibAhuraparo hariH |
aphAlalochanaH shaMbhurbhagavAn bAdarAyaNaH || 3
muniM snigdhAMbujAbhAsaM vedavyAsamakalmaSham |
vedavyAsaM sarasvatyAvAsaM vyAsaM namAmyaham || 4
sa~njaya uvAcha
dvAravatyAM sthitaM kR^iShNaM cintayAmAsa vai purA |
sandhyarthaM preShayAmAsa kurUNAM paNDavaiH saha || 5
pANDavAnAM hitArthAya shIghraM kR^iShNena gamyatAm |
shrIkR^iShNo ratha vegena gatvA vai hastinApurIm || 6
vidurasya gR^iham gatvA dR^iShTastena janArdanaH |
vidurashchAgataM dR^iShTvA idaM vachanamabravit || 7
bhavaddarshanamAtreNa kR^itakR^ityo.asmyahaM prabho |
adya me saphalam janma adya me saphalam tapaH |
adya me pitarastuShTA govinde gR^ihamAgate || 8
adyAShTamI cha navamI cha chaturdashI cha |
adyAyanam cha viShuvaM cha dinatrayam cha |
adyaiva piNDapitR^iyaj~namakhasya kAlo |
dAmodareNa sahasA gR^ihamAgatena || 9
shrIbhagavAnuvAcha
sAdhu sAdhu mahAprAj~na sarvashAstravishArada |
tuShTo.asmi cha varam brUhi dAsyAmi kurunandana || 10
vidura uvAcha
bhojanaM viprasaMkIrNaM bandhusaMkIrNamandiram |
shayanaM sutasaMkIrNaM dehi me madhusUdana || 11
sa~njaya uvAcha
kR^iSNasyAgamanaM shrutvA rAjarAjaH suyodhanaH |
vidurasya gR^ihaM gatvA idaM vachanamabravIt || 12
duryodhana uvAcha
bhIShmadroNau parityajya mAM chaiva madhusUdanaH |
kimarthaM punDarIkAkSha kR^itaM vR^iShalibhojanam || 13
shrIbhagavAnuvAcha
na shUdrA bhagavadbhaktA viprA bhAgavatAH smR^itAH |
sarvavarNeShu te shUdrA ye hyabhaktA janArdane || 14
shuddhaM bhAgavatasyAnnaM shuddhaM bhAgIrathIjalam |
shuddhaM viShNupadaM divyaM shuddhamekAdashIvratam || 15
chANDAlaM mama bhaktam vA nAvamanyeta buddhimAn |
yo.avamanyeta mUDhAtmA rauravaM narakaM vrajet || 16
kasya doSha kule nAsti vyAdhinA ko na pIDitaH |
vyasanaM kairna saMprAptam kasya saukhyaM nirantaram || 17
bhojanaM pR^ichChase rAjannAdaraM kiM na pR^ichChasi |
bhojanaM gatajIrNaM syAdAdarassvajarAmaraH || 18
AdareNopanItAni shAkAnnAni suyodhana |
prINanti mama gAtrANi nAmR^itam mAnavarjitam || 19
saMprItibhojyAnyannAni ApadbhojyAni vA punaH |
na cha saMprIyase rAjan na vai chApadgatA vayam || 20
dviShadannaM na bhoktavyaM dviShantam naiva bhojayet |
pANDavAndveShTi bho rAjan mama prANA hi pANDavAH || 21
mama vAkyaM kurushreShThaH shAntimichCha suyodhana |
rAjyaM teShAM samaM dattvA yUyaM pa~nchottaraM shatam || 22
gotrakShayo na kartavyo rAj~nAm bandhujanaiH saha |
kurvanto te hitaM vAkyaM mama bodhaM vibodhaya || 23
vane dvAdasha varShANi aj~nAtaM cha trayodasham |
pa~ncha grAmArthino rAjan pANDavA dharmachAriNaH || 24
duryodhana uvAcha
yantrasya guNadoSho.asti yantriNaH puruShottama |
ahaM yantro bhavAn yantrI mama doSho na vidyate || 25
shrIbhagavAnuvAcha
indraprastham yamaprasthamavantIm vAruNApurI |
dehi me chaturo grAmAnpa~nchamaM hastinApurIm || 26
duryodhana uvAcha
indraprasthaM gurordattaM yamaprasthaM kR^ipasya cha |
vAruNAvatakaM bhIShme avantI sUryanandane || 27
hastinApuramasmAkaM pa~ncha grAmAnanukramAt |
evaM vyavasthitAngrAmAn shR^iNu devakinandana || 28
sUchyagreNa sutIkShNena yavadbhidyati medinI |
tAvanna hi pradAsyAmi vinA yuddhena keshava || 29
shrIbhagavAnuvAcha
dvAvimau puruShau mUrkhau duryodhanadashAnanau |
gograham vanabha~Ngam cha dR^iShTvA yuddhaM punaH punaH || 30
yadA yadA pashyati vAnaradhvajam
dhanurdharaM pANDavamadhyamaM raNe |
gadAprahAraM balinaM vR^ikodaram
tadA tadA dAsyasi sarvamedinIm || 31
yadA yadA droNavikarNakarNaiH
saMkShiptamAtre khalu bhIShmashalyau |
kR^ipashcha yodhAH patitA raNA~NgaNe
tadA tadA dAsyasi sarvamedinIm || 32
duryodhana uvAcha
hiraNyavarNaM paripUrNagAtraM
meghonnataM mattagajendratulyam |
AdityaputraM bahushatrunAshaM
pashyAmi karNaM rathamAruhantam || 33
shrIbhagavAnuvAcha
nare chatuShkaM turage cha ShoDashaM
gaje shataM panchashataM ratheShu |
dR^iShTvA.arjuno mu~nchati bANavarShaM
svAtIgataH shukra ivAtivR^iShTim || 34
ekadhA dashadhA chaiva shatadhA cha sahasradhA |
raNe pArthasharA vR^iShTirdAnaM brahmavido yathA || 35
kiM karNena sahasreNa duryodhanashatairapi |
sharagarjitameghena vR^idhA karNena garjitam || 36
ekAkI pAdachAreNa yadi nAyAsi kaurava |
dharmashAstrapravartakAro manvAdyA madyapAyinaH || 37
dhR^itarAShTra uvAcha
brUhi sa~njaya yadvR^ittaM yuddhe teShAM mahAtmanAm |
pANDavAnAM kurUNAM cha saMpravR^itte mahAkShaye || 38
ke tatra pramukhA yodhAH ke cha tatra mahArathAH |
mahAbalAshcha ke tatra kathaM te vinipAtitAH || 39
bhIShmadroNau kathaM bhagnau karNashalyau kathaM hatau |
kathaM duryodhano rAja bhImasenena pAtitaH || 40
sa~njaya uvAcha
medinIbhAranirhAram pArthasArathimachyutam |
praNamAmi hR^iShIkeshaM durlabhaM chakrapANinam || 41
durlabhA vipragoShTI cha durlabhA bhAratI kathA |
durlabhA haribhaktiH cha ga~NgAsnAnaM cha durlabham || 42
sadbhishcha sahavAsena jAhnavyA darshanena cha |
viSNoH smaraNamAtreNa sarvapApaiH pramuchyate || 43
arjunaH sAtyakishchaiva dhR^iShTadyumno ghaTotkachaH |
shikhaNDishchAbhimanyushcha vAyuputro mahAbalaH || 44
nakulaH sahadevashcha dharmarAjo yudhiShThiraH |
virATashchottarashchaiva drupadashcha mahArathAH || 45
pANDavAnAM bale yodhAH sarve viSNuparAkramAH |
kauravAnAM bale yodhAH sarve saMkarShaNaprabhAH || 46
shakuniH saubalo bhIShmaH kR^itavarmA jayadradhaH |
bhUrishravAshcha bAhliko bhagadattastathaiva cha || 47
ulUkaH somadattashcha shashibindushcha pArthivaH |
droNo droNiH kR^ipaH shalyo vR^iShaseno halAyudhaH || 48
vaikartano vikarNashcha kali~Ngastu tathaiva cha |
duHshAsanashcha karNashcha rAjA duryodhanastathA || 49
ete dvAviMshatiH proktA bharateShu mahArathAH |
kauravAH pANDavAshchaiva ete yuddhavishAradAH || 50
bhIShma uvAcha
arjunaH saha putreNa droNaH saha sutena cha |
ahaM bhUrishravAshchaiva ShaDete.atirathAH smR^itAH || 51
kR^ipashcha kR^itavarmA cha madrarAjo yudhiShThiraH |
virATo bhImasenashcha ShaDete cha mahArathAH || 52
sAtyakishcha shikhaNDishcha dhR^iShTadyumno virATajaH |
shakunI rAjaputrashcha ete samarathAH smR^itAH || 53
duHshAsanashcha karNashcha vR^iShaseno.api saindhavaH |
nakulaH sahadevashcha ShaDete.artharathAH smR^itAH || 54
ahamekaM tribhirdroNaH pa~nchabhiH sUryanandanaH |
nimeShaM droNaputrastu nimuShArdhaM dhana~njayaH || 55
chaturviMshatirete vai (vIrA) bhAratasattamAH |
nAnAshastrapraharaNAH sarve yuddhavishAradAH || 56
Adiparva sabhAparva parva AraNyakaM tathA |
virATaparva vij~neyaM chaturthaM tadanantaram || 57
udyogaM pa~nchamaM parva bhIShmaparva ataH param |
saptamaM droNaparva tu karNaparva athAShTamam || 58
navamaM shalyaparva cha gadAparva ataH param |
sauShuptikam tadA parva garbhapAtanameva cha || 59
trayodashaM tu strIparva pradAnamudakasya cha |
shAnti parva ataH proktamAshvamedikameva cha || 60
svargArohaNa parva tu harivaMshastathaiva cha |
ityaShTAdashaparvANi saMkhyA dvaipAyanena tu || 61
bhAti sarveShu vedeShu ratiH sarveShu jantuShu |
taraNaM sarvapApAnAM yasmAdbhAratamuchyate || 62
bhAratasya samudrasya merornArAyaNasya cha |
aprameyANi chatvAri puNyaM toyaM guhAguNAH || 63
hemante prathame mAse shuklapakShe trayodashI |
pravR^ittaM bhArataM yuddhaM nakShatram yamadaivatam || 64
phAlgunyAM nihato bhIShmaH kR^iShNa pakShe cha saptamI |
aShTamyAM chaiva saubhadro navamyAM cha jayadrathaH || 65
dashamyAM bhagadattastu mahAyuddhe nipAtitAH |
ekAdashyAmardharAtrau hato vIro ghaTotkachaH || 66
tataH prabhAtasamaye virATadrupadau hatau |
dvAdashyAM chaiva madhyAhne droNAchAryo raNe hataH || 67
trayodashyAM tu madhyAhne vR^iShaseno nipAtitaH |
chaturdashyAm tu pUrvAhNe raNe duHshAsano hataH || 68
tasminneva mahAyuddhe vartamAne chaturdashI |
dhana~njayena madhyAhne karNo vaikartano hataH || 69
niHshabdatUryaM hata yodhavIram
prashAntadarpaM dhR^itarAShTrasainyam |
na shobhate sUryasutena hInam
vR^indaM grahANAmiva chandrahInam || 70
mukhaM kamalapatrAkShaM yathA shravaNavarjitam |
tathA tat kauravaM sainyaM karNahInaM na shobhate || 71
vyUDhoraskaM kamalanayanaM taptahemAvabhAsam |
putraM dR^iShTvA bhuvanatilakaM pArthabANAvasaktam |
pAMsugrastaM malinavasanaM putramanvIkShya taM cha
mandam mandam mR^iditavadanaM medinI mandarAshiH || 72
##kR^iShNa is saying ##
sva (yA) mayA cha kuntyA cha dharaNyA vAsavena cha |
jAmadagnyena rAmeNa ShaDbhiH karNo nipAtitaH || 73
##sanjaya continuing##
amAyAM dharmaputreNa shalyo madrAdhipo hataH |
ulUkaH shakunishchaiva yamAbhyAM vinipAtitau || 74
amAyAmardharAtre tu rAjA duryodhano hataH |
bhImasenasya gadAyA tADito vinipAtitaH || 75
abhavattAdR^ishaM yuddhaM kShatriyANAM manasvinAm |
anyathA bhAShitaM yuddhaM karmaNA kR^itamanyathA || 76
amAyAmeva yAminyAM droNinA nihatastadA |
dhR^iSTAdyumnaH shikhaNDI cha draupadyAH pa~ncha chAtmajAH || 77
aShTau rathasahasrANi nava danti shatAni cha |
rAjaputrasahasram cha ashvatthAma nivartate || 78
dinAni dasha bhIShmeNa bhAradvAjena pa~ncha cha |
dinadvaye tu karNena shalyenAardhadinam tathA || 79
dinArdhaM tu gadAyuddhametadbhAratamuchyate |
evamaShTAdashaM hanti akShauhiNyAM dinakramAt || 80
dharmakShetre kShayakShetre kurukShetre mahAtmanA |
pArthenArohayansvargam rAjaputrA yashashvinaH || 81
navanAgasahasreShu nAge nAge shataM rathAH |
rathe rathe shataM chAshvA ashve ashve shataM narAH || 82
raNayaj~ne mahIyaj~ne dIkShito.ayaM yudhiShThiraH |
vediM kR^itvA kurukShetraM yUpaM kR^itvA janArdanam || 83
hotAramarjunaM kR^itvA yajamAno yudhiShThiraH |
pA~nchAlImaraNiM kR^itvA vahniM kR^itvA vR^ikodaram || 84
AjyaM kR^itvArkatanayaM jayadrathamukhAnnR^ipAn |
duryodhanaM pashuM kR^itvA bhIShmadroNau mahahaviH || 85
ayAj~nikamidaM dravyaM bhayamohavivarjitam |
gANDIvena sruveNaiva hUyamAneShu rAjasu || 86
mAtApitR^isahasrANi putradArashatAni cha |
saMsAreShvanubhUtAni yAnti yAsyanti chApare || 87
harShasthAnasahasrANi bhayasthAnashatAni cha |
divase divase mUDhaM Avishanti na paNDitam || 88
##vyAsa's cry in the wilderness##
UrdhvabAhurviraumyeSha na cha kashchichChR^Noti me |
dharmAdarthashcha kAmashcha sa kiM arthaM na sevyate || 89
na jAtu kAmAn na bhayAnna lobhAt
dharmaM tyajejjIvitasyApi hetoH |
nityo dharmaH sukhaduHkhe tvanitye
jIvo nityaH heturasya tvanityaH || 90
## bhArata sAvitri - phala shruti##
imAM bhAratasAvitrIM prAtarutthAya yaH paThet |
saptajanma kR^itaiH pApaiH sa muktaH sukham edhate || 91
divA vA yadi vA rAtrau vaneShu viShayeShu cha |
na bhayaM vidyate kiMcit kAryasiddhiH bhaviShyati || 92
yat phalaM go sahasrasya svarNenAla~NkR^itasya cha |
dattasya vidhinA pAtre tat phalam labhate naraH || 93
ahorAtra kR^itaM pApaM shravaNAt eva nashyati |
saMvatsarakR^itaM pApaM paThanAt eva nashyati || 94
paThatAM shR^iNvatAM chaiva viShNoH mahAtmyamuttamam |
duHsvapnanAshanaM chaiva susvapnam cha bhaviShyati || 95
bhArataM pa~chamaM vedaH yaH paThet shR^iNuyAdapi |
sa mukta sarvapApebhyo viShNusAyujyamApnuyAt || 96
bhArataM pAdamAtreNa shR^iNvan pApaiH pramucyate |
shR^iNu rAjan yathA vR^ittaM tathA vakShyAmi te kathAm || 97
sA kathA bhAratI puNyA draupadI sA pativratA |
pANDavAnAM snuShA dhanyA prasIda puruShottama || 98
gavAM shataM kanakashR^i~NgamayaM dadAti
viprAya vedaviduShe cha bahushrutAya |
puNyAM cha bhAratakathAM paThati shR^iNoti
tulyaM phalaM bhavati tasya cha tasya chaiva || 99
Adau pANDavadhArtarAShTrajananaM lAkShAgR^ihe dAhanam
dyUtaM shrIharaNaM vane viharaNaM matsyAlaye vartanam |
lIlAgograhaNaM raNe viharaNaM saMdhikriyAjR^iMbhaNam
pashchAdbhIShmasuyodhanaAdinidhanaM hyetanmahAbhAratam || 100
iti shrI bhArata sAvitrI samAptA
##The following is a verse for the concluding benediction, which is
said to be in this bhArata sAvitri, as quoted by brahmashri vAraNAsi
subrahmanya shAstri in his fourth book of bhArata tattva kathanam,
pANDava nindA nirAkaraNam##
dharmo vivarthati yudhiShThirakIrtanena
pApaM praNashyati vR^ikodarakIrtanena |
shatrurvinashyati dhana~njayakIrtanena
mAdrIsutau kathayatAM na bhavanti rogAH ||
iti sham
Notes by Desiraju Hanumanta Rao.
shloka 20 ##cf udyoga for the same verse at 005089025 in Tokunaga
coding and 25th verse in ch 190 of udyoga - traditional version##
shloka 21 ##gita press edn has this as an extra text, adhika pATha, after
verse 31, ch 190 of udyoga parva##
shloka 26 ##iti dharmaja sandesha; cf udyoga 005031019 CE##
shloka 29 ##cf 0051250253 udyoga##
shloka 30
##602701112/ dvidhA bhajyeyamapyevaM na nameyam tu kasyachit |
602701134/ eSha me sahajo doShaH svabhAvo duratikramaH ||
-- Rmn yuddha##
shloka 48 ##may be - vR^iShaseno hyalAyudha =
vR^iShaseno hi alAyudhaH##
shloka 62
The following shloka occurs in a manuscript of Mahabharata consulted by
BORI:
bhAti sarveShu vedeShu ratiH sarvatra jantuShu |
taraNaM sarvapApAnAM tena bhAratamuchyate ||
shloka 64 ##cf 005140018 - udyoga##
shloka 69
##pAThAntaram - pArtho.aparAhNe shiraH uchchakarta
vaikartanasyaAtha mahendra sUnuH |
hato vaikartanaH karNaH AdityasyAvalaMbane || ##
shloka 72 ##cf karNa parva ch 91 of Trad ver. though this is adhika
pATha, verse is faultless##
Telugu book has
vyUDhoraskaM kamalanayanaM taptahemAvabhAsam |
karNaM dR^iShTvA bhuvi nipatitaM pArthabANAbhitaptam |
pAMshugrastaM malinamasakR^it putramanvIkShamANo |
mandaM mandaM vrajati savitA mandira marashmiH ||
shloka 80 ## cf 001002026 to 001002028 - Adi##
shloka 87-90
##verses 87-90 mAtA pitR^i etc are available at the end ch of
svargArohaNa parva - 018005047 to 018005051 - of CE##
shloka 90
##cf udyoga - 005040011for this verse - na jAtu kAman - repeats for about
16 times in mbh, so says sUkthAnkar in his book Epic Studies VI, page 335.
##
shloka 91
see the following shloka in BORI CE:
18005051a imAM bhAratasAvitrIM prAtarutthAya yaH paThet |
18005051c sa bhArataphalaM prApya paraM brahmAdhigaccChati ||
-- (a.h)
shloka 99 ## see Harivamshapava, chapter 1, shloka 4 ##
shloka 100 is the ekashlokIbhAratam quoted in the chitrashala edition just
before the viShayAnukramaNikA. --(a.h)
The benedictory shloka quoted after shloka 100 appears in one
manuscrpt of Mahabharata consulted by BORI. --(a.h)